Dil, düşüncelerimizi ifade etmemize olanak sağlayan iletişim aracımız, ortaklığımız, kültür mirasımızın aktarıcısıdır. Hem bireyler hem toplum için en önemli unsurlardandır.
İçinde bulunduğumuz gün ve ahval sebebiyle, 2013 yılında üniversitede bir araştırma ödevi olarak sunduğum bu yazıyı, sizlerle paylaşmak isterim. Atasözü ve deyimlerimizde kadının nasıl anlatıldığını, kadın ve erkeğe nasıl bir rol dağılımı yapıldığını, nelerden bahsederken kullanıldığını, aşağıdaki örnekleri inceleyerek görelim.
ÇOCUK SAHİBİ OLURKEN
- Kız doğuran tez kocar.
- Oğlan doğuran övünsün, kız doğuran dövünsün.
- Oğlanı her karı doğurmaz, er karı doğurur.
- Oğlandır oktur, her evde yoktur.
- Kız evde olsa da elden sayılır.
- Oğlanınki oğul balı, kızınki bahçe gülü. (torun için)
KADININ SOSYAL MEKANI VE GÖREV YERİ OLARAK “EV”
- Evi ev eden avrat, yurdu şen eden devlettir.
- Kadın erkeğin eşi, evin güneşidir.
- Kadının düzdüğü evi Tanrı yıkmaz, kadının bozduğu evi Tanrı yapmaz.
- Kadın var ev yapar, kadın var ev yıkar.
- Kadınsız ev olmaz.
- Dişi kuş yapar yuvayı, içini dışını sıvayı sıvayı.
- Kadının hükmettiği evde mutluluk olmaz.
- Bir evde iki horoz olunca, sabah güç olur.
KADININ “UĞURSUZLUĞU, HAYIRSIZLIĞI, SEVİMSİZLİĞİ, AKILSIZLIĞI…” ÜZERİNE
- Kadını sırdaş eden, esrara tellal aramaz.
- Kadının saçı uzun olur, aklı kısa.
- Kadının şerri, şeytanın şerrine eşittir.
- Avrattan vefa, zehirden şifa.
- Avradı bet olanın, sakalı tez ağarır.
- Avradın kazdığı kuyudan su çıkmaz.
- Kadın, erkeğin şeytanıdır.
- Kadınlar hamamına dönmek. (Deyimler Sözlüğünün Açıklaması: Bir yer; kimin ne dediği anlaşılmayan, çok gürültülü bir yer durumuna gelmek.)
KADININ VE BUNA BAĞLI OLARAK ERKEĞİN TOPLUMDAKİ YERİ VE DEĞERİ
- Kocana göre bağla başını, harcına göre pişir aşını.
- Avradı eri saklar, peyniri deri.
- Al atın iyisini yiyeceği bir yem, al avradın iyisini giyeceği bir don.
- Oğlan babadan öğrenir sofra dizmeyi, kız anadan öğrenir sokak gezmeyi.
- Avrat malı, kapı mandalı.
- Gül dalından odun, beslemeden kadın olmaz.
“KADIN”, “KIZ”, “ADAM”, “ERKEK” KULLANIMLARI ve “İNSAN” YERİNE “ADAM” KULLANIMI
- Kız gibi: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Yepyeni, el değmemiş, pırıl pırıl.
- Kız kurusu: (Deyimler sözlüğü açıklaması) evlenmemiş yaşlı kız
- Kız istemek
- Kız almak
- Kız vermek
- Kadın olmak: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Kızlığını yitirmek. / Evini eşini yönetmeyi iyi bilmek.
- Hanım hanımcık / Kadın kadıncık: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Evine çocuklarına bağlı, hafif davranışlarda bulunmayan kadın.
- Anan güzel mi: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Var mı öyle yağma? Nerede bu bolluk?
- Anasının nikahını istemek: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Satacağı bir şeye değerinin üstünde fiyat biçmek.
- Anasını sattığım: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Uğursuz, hayırsız, sevimsiz.
- Erkeklik öldü mü: (Deyimler sözlüğü açıklaması) Bu haksızlığa karşı koyacak, mertlik gösterecek kimse kalmadı mı?
- Erkeklik sende kalsın
- Adam olmak
- Adama dönmek
- Adam başına
- Adam beğenmemek
- Adamdan saymak
- Adamdan sayılmak
- Adam yerine koymak
- Adam etmek
- Adamlık bende kalsın
- Adam içine çıkmak
- Adam evladı
_____________________________________
(Resim:Zeynep Kabak/Bursa/Temmuz ’18)